رمزگشایی از رساله باستانی بطلیموس پس از 200 سال - مجله جگوار

محققان می گویند پس از گذشت بیش از 200 سال توانسته اند محتوای یک نسخه خطی متعلق به بطلمیوس اخترشناس بزرگ یونان باستان را کشف نمایند. نسخه خطی این رساله در سال 1819 کشف شد و از آن تاریخ بدین سو صد ها محقق مختلف کوشش نموده بودند آن را رمزگشایی نمایند. امری که تا پیش از این محقق نشده بود.

گمان می رود این رساله که به کار با ابزاری مرتبط با ستاره شناسی اختصاص دارد به وسیله بطلمیوس در قرن اول میلادی نوشته شده باشد. کلاودیوس بطلمیوس، ریاضیدان و اخترشناس یونانی تبار که اغلب به با عنوان بطلمیوس شناخته می گردد، یکی از مهم ترین دانشمندان عصر خود و دنیا باستان بود که برای صد ها سال تاثیری کم نظیر بر دانش نسل های بعدی خود گذاشت.

او که در اسکندریه مصر و در دوران امپراتوری روم زندگی می کرد، ده ها رساله علمی نوشت که موضوعات مختلفی را نظیر ریاضیات، جغرافیا، موسیقی، نجوم، اپتیک و نقشه برداری شامل می شد. بعضی از این آثار به وسیله دانشمندان مسلمان و بیزانسی در دوران قرون وسطی حفظ و نگهداری شدند، با این حال، اما بسیاری دیگر از آثار او از بین رفتند و نادید شدند.

در اوایل قرن 19 یک دست نوشته گمشده متعلق به او کشف شد، با این وجود محققان برای بیش از دو قرن نتوانسته بودند آن را بخوانند. علت ناتوانی محققان در خواندن متن این بود که یک نفر روی نسخه اصلی این رساله یک متن دیگر را نوشته بود. در واقع به نظر می رسید شخصی این دستنوشته را گرفته و سپس روی آن مطالب کتاب دیگری (یک دائرة المعارف به نام اتیمولوژیا نوشته شده به وسیله ایزادور سویل اسقف اسپانیایی) را کپی نموده است.

در گذشته به علت کمبود کاغذ پوستی که از پوست بسیار گران بره یا گوساله به دست می آمد، استفاده مجدد از صفحات رساله ها و کتاب های قدیمی پدیده ای رایج جهت صرفه جویی در هزینه به حساب می آمد. نسخه هایی که اینگونه روی نسخه های قدیمی تر نوشته می شوند در مطالعات متنی اصطلاحا پالیمپسست نام دارند که متن نخستین آن خراشیده یا شسته شده و مجدداً مورد استفاده قرار گرفته است.

با این حال مشکل برای خواندن این رساله وقتی بیشتر شد که یک نفر، قطعا خود یابنده، با پی بردن به وجود نسخه خطی تصمیم گرفت نوشته رویی آن را تمیز کند تا خطوط زیرین خوانا گردد. این کار، اما نه فقط متن را واضح تر ننموده بود، بلکه باعث شده بود کاغذ پوستی با لکه های قهوه ای تیره پوشیده گردد و خواندن آن حتی دشوارتر از قبل گردد.

محققان در سال های گذشته کوشش نموده بودند با تهیه نسخه های دقیق از آنچه خوانا بود و مقایسه آن با دیگر رساله های بطلمیوس که بعداً کشف شد، اصل رساله را رمزگشایی نمایند. اما در نهایت این روش های مدرن بود که به یاری پژوهشگران آمد. دانشمندان با تکنیک های تصویربرداری طیفی و فِلورسانس فرابنفش پایان پیروز شدند لایه های ناخوانای متن را متوجه شوند.

گفته محققان نسخه خطی گم شده حاوی اطلاعاتی در خصوص ابزاری علمی به نام متروسکوپ (Meteoroscope) است. متروسکوپ ابزاری بود که در دوران باستان برای مطالعه ستارگان و فواصل استفاده می شد و اخترشناسان وقت جهت مشخص عرض جغرافیایی و موقعیت یک سیاره از آن بهره می بردند.

در این رساله اطلاعاتی درباره حلقه های 9گانه اخترشناسی باستانی شامل قطب های دایرة البروج، حلقه نصف النهار می گردد. ساختار این دستنوشته نشان می دهد که عمدتا برای یاری به کارآموزان در استفاده از آن و بعلاوه معلمان برای چگونگی دستیابی به بعضی نتایج نوشته شده است.

محققان می گویند با توجه به واژگان متمایز و منحصر به فردی که نویسنده در متن استفاده نموده است، کاتب این اثر به احتمال بسیار زیاد بطلمیوس بوده است. با این حال به علت آن که صفحات مهمی از این نسخه خطی، شامل صفحه اول و آخر آن که معمولا می توان نام نویسنده را پیدا کرد، گم شده است مشخص قطعی صاحب اثر امکان پذیر نیست.

منبع: یورونیوز