زنانِ ماه؛ از فیلسوف قرن 4 میلادی تا مهندسی که در فضا کشته شد - مجله جگوار

والنتینا ترشکووا، کالپانا چاولا و آنی جین ایزلی در ماه دهانه هایی به نام خود دارند

ماه 1577 دهانه دارد که به اسم انسان ها نامگذاری شده اند … با این حال تنها روی 31 مورد از آن ها اسم زنان واقعی گذاشته شده است. اما زنان ماه چه کسانی هستند و چرا تعدادشان اینقدر کم است؟

ماه هزاران دهانه دارد، اما آیا می دانستید بعضی از آن ها به اسم انسان ها نامگذاری شده اند؟ دهانه ها همان چاله ها یا گودال های کوچک و عظیمی هستند که سطح ماه را پوشانده اند.

1577 دهانه در ماه نام شخصیت های برجسته از جمله دانشمندان، مهندسان، کاشفان را روی خود دارند …، اما فقط 31 مورد از این دهانه ها به اسم زنان واقعی نامگذاری شده اند. این مطلب به معرفی این زنان و دلیل کم بودن تعداد آن ها می پردازد.

بیشتر دهانه های ماه به اسم دانشمندان نامگذاری شده اند و در این میان یک استثنا هم وجود دارد که جان لنون، خواننده و آهنگساز سرشناس انگلیسی است. او یک دهانه در ماه به نام خودش دارد که در منطقه ای موسوم به دریاچه رویاها (Lacus Somniorum) در نیمه پیدای ماه واقع شده است. نیمه پیدای ماه به سمتی از ماه گفته می گردد که همواره از زمین قابل رویت است.

اما برای پیدا کردن زنی که به این شکل روی ماه مورد تقدیر قرار گرفته باشد، باید یک جست وجوی جامع انجام گردد. چرا که کمتر از 2 درصد دهانه های ماه به اسم دانشمندان زن نامگذاری شده اند. علاوه بر آن، تقریبا همه دهانه های مونث ماه در نیمه پنهان آن قرار دارند که از زمین قابل رویت نیست.

افلاطون و اسحاق نیوتن هم در ماه دهانه به نام خود دارند

مگان دوناهو، رییس انجمن ستاره شناسی آمریکا می گوید: اتحادیه بین المللی ستاره شناسی از سال 1919 مسئولیت تأیید نام اجرام آسمانی را برعهده دارد؛ اما بعضی از نام گذاری ها روی ماه کمی پس از زمانی انجام شده که گالیله در 1610 نقاشی های شگفت انگیزش از آنچه با تلسکوپ روی ماه مشاهده کرد را کشید.

دکتر طیبه ظفر، ستاره شناس اهل پاکستان که در حال حاضر در دانشگاه مکوایر استرالیا تدریس می نماید، می گوید: جیووانی ریچولی، ستاره شناس ایتالیایی اولین کسی بود که در 1651 نامگذاری پدیده های طبیعی سطح ماه را آغاز کرد.

پروفسور دوناهو در ادامه می گوید: از 147 دهانه ای که ریچولی نام انسان ها را روی آن ها گذاشت، یک دهانه به اسم خودش بود و تنها دو مورد به اسم زنان نامگذاری شد که یکی از آن هم احتمالا هرگز وجود نداشته است. هیپاتیا یک شخصیت واقعی است، اما قدیس کاترین اسکندریه احتمالا وجود نداشته است. .

اما پدیده های طبیعی که طی قرون بعدی روی سطح ماه کشف شد بیشتر نام دانشمندان و شخصیت های تاریخی مذکر را روی خود دارند، چون آن طور که دکتر ظفر می گوید آن موقع زن ها اغلب از تحصیلات و آموزش های رسمی محروم بودند. .

اما اعداد و ارقام مربوط به شخصیت هایی که در ماه یک دهانه به نام خود دارند گاهی اوقات گیج نماینده و حتی متناقض به نظر می رسد.

در واقع با نگاه به یک نقشه اطلس ماه درخواهیم یافت که در مجموع 1608 دهانه در ماه نامگذاری شده اند، اما طبق آمار اتحادیه بین المللی ستاره شناسی از این تعداد فقط 1577 مورد اسم شخصیت های واقعی را روی خود دارند؛ و اگرچه 38 دهانه کوچک مهم به اسم کوچک زنان نامگذاری شده اند، اما تعداد دهانه هایی که نام دانشمندان، مهندسان یا کاشفان زن را روی خود دارند، تنها مورد است.

جیووانی ریچولی در ماه یک دهانه به نام خود و 144 دهانه به نام مردان ثبت کرد، دو زن را شایسته چنین افتخاری دید که یکی از آن ها اصلاوجودنداشت

جنون ماه که با آغاز قرن بیستم آغاز شد از اواخر دهه 50 تا اوایل دهه 70 میلادی و همزمان با رقابت آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی برای سفر به ماه به اوج خود رسید.

ریتا شولتز، یکی از مدیران اتحادیه بین المللی ستاره شناسی می گوید: در فرایند نامگذاری پدیده های طبیعی سطح ماه کمی هرج و مرج وجود داشت به همین دلیل اتحادیه بین المللی ستاره شناسی در 1973 یک کمیته تشکیل داد تا به اوضاع سر و سامان دهند.

تصمیم بر این شد که تنها در صورتی روی پدیده های طبیعی سطح ماه اسم گذاشته گردد که احتیاج علمی وجود داشته باشد. دکتر شولتز می گوید: قرار شد نام های قدیمی نگه داشته شوند، اما از آن موقع به بعد، تنها نام دانشمندان یا کاوشگران قطبی که از جهان رفته بودند روی ماه ثبت می شد.

یک اتفاق دیگر هم افتاد که دلیل وجود شکاف جنسیتی در نامگذاری های روی سطح ماه را تا حدی شرح می دهد. دکتر شولتز می گوید: اتحادیه بین المللی ستاره شناسی در ابتدا تصمیم گرفت پدیده های طبیعی سطح ماه را به اسم مردان و پدیده های طبیعی سطح زهره را به اسم زنان نامگذاری شوند.

این قانون دیگر وجود ندارد، اما نابرابری از بین نرفته است. دکتر ظفر می گوید: طی 30 گذشته تنها 7 دهانه به اسم زنان نامگذاری شده اند. وقتی اتحادیه بین المللی ستاره شناسی تاسیس شد، کمتر از 2 درصد دهانه های ماه نام زنان را روی خود داشتند. یک قرن گذشته، اما آمار تغییری ننموده است.

اتحاد جماهیر شوروی اولین کشوری بود که در 1959 فضاپیمای بدون سرنشین به ماه فرستاد، اما چند سال بعد در 1969 این فضانوردان آمریکایی بودند که با سفینه فضایی آپولو-11 برای اولین بار روی ماه فرود آمدند. اما آیا واقعا مهم است که تعداد بسیار کمی از زنان در ماه دهانه به اسم خود دارند؟ دکتر ماریتزا سوتو واسکز، ستاره شناس اهل شیلی می گوید: البته که مهم است. دکتر سوتو واسکز بین 25 تا 31 سالگی، 4 سیاره کشف نموده است.

او می گوید: اگر می خواهیم زنان بیشتری وارد عرصه علم شوند، دیده شدن احتمالا یکی از مهم ترین عوامل است. وقتی دختران جوان در خصوص رشته ای که می خواهند بخوانند فکر می نمایند، باید الگو هایی شبیه به خودشان داشته باشند.

ماه در بسیاری از فرهنگ ها و زبان ها مونث در نظر گرفته می گردد، پس چرا سهم زنان از نامگذاری روی آن به اندازه مردان نیست؟

دکتر سوتو واسکز که در حال حاضر دوره فوق دکترای خود را در دانشگاه کویین مری لندن می گذراند، بر حضور زنان در عرصه های علمی به شدت تاکید دارد: ممکن است جمله چون زن هستی نمی توانی دانشمند شوی را از کسی نشنوند، اما بسیاری پیغام های کوچک وجود دارند که می توانند در سنین پایین تاثیری قوی از خود به جای بگذارند. مثلا این که بخواهی در رشته های علمی تحصیل کنی، اما زنان زیادی را در کلاس یا کتاب های درسی ات نبینی.

دکتر ویکی چو از سازمان ملی فضایی تایوان هم دوست دارد پدیده های طبیعی بیشتری در سطح ماه به اسم زنان نامگذاری شوند. او هم معتقد است دیده شدن در جذب بیشتر زنان به تحصیل در رشته های علمی موثر است: قطعا تاثیرگذار خواهد بود، به ویژه برای دانش آموزان دبیرستان و دانشجوها.

دکتر طیبه ظفر می گوید: تأیید و قدردانی تاثیری گسترده دارد. جامعه دانشمندان باید با به رسمیت شناختن زنان آن ها را به الگویی برای جامعه تبدیل کند و یک فضای کاری عادلانه، حمایتگر و انعطاف پذیر بوجود آورد.

آژانس فضایی آمریکا (ناسا) اخیرا از برنامه های خود برای بازگشت به ماه تا سال 2024 خبر داده است. اما برای نخستین بار بعد از آخرین فرود انسان به ماه در 1972 یک فضانورد زن و یک فضانورد مرد به این سفر فرستاده خواهند شد.

روی زمین مردان و زنان به یک اندازه خطر می نمایند. چرا نباید در فضا هم همین طور باشد؟ . این جمله را والنتینا ترشکوا، فضا نورد روس گفته. او تنها زن در قید حیات است که به خاطر یاری عظیمش به پیشرفت علم یک دهانه روی سطح ماه به نام خود دارد.

در 1963 ترشکووا به عنوان اولین زنی که به فضا سفر کرد، تاریخ ساز شد. او جوان ترین زنی است که به فضا سفر نموده (در 26 سالگی)، همین طور تنها زنی که این کار را به تنهایی انجام داده است. او پس از این سفر گفت: وقتی به فضا می روی، می فهمی زمین چقدر کوچک و شنماینده است.

ترشکووا طی نزدیک به سه روز مأموریت خود سوار بر کپسول فضایی وستوک-6، 48 بار دور زمین چرخید. او گفت: هر کسی که مدت زمانی را در فضا گذرانده، بقیه عمر عاشق آن خواهد بود. ترشکوا دوست داشت یک بار دیگر سفر به فضا را تجربه کند، اما این اولین و آخرین مأموریتش بود. او بعدتر گفت: بعد از یک بار سفر به فضا، دوست داشتم باز هم به آنجا برگردم. اما این اتفاق نیفتاد.

در عوض او به عنوان سفیر علم اتحاد جماهیر شوروی به کشور های دیگر جهان سفر کرد و بعد تر به جهانی سیاست پا گذاشت و نماینده دومای دولتی روسیه شد. او می گوید: هیچ کس نمی تواند نقش تاثیرگذاری که زنان در جامعه جهانی ایفا نموده اند را انکار کند. سفر من به فضا یک نیروی محرکه دیگر برای ادامه این فرایند بود.

دهانه ای که به اسم او نامگذاری شده در نیمه پنهان ماه روی حاشیه غربی دریای مسکوی واقع شده است.

هیپاتیا ریاضی دان، ستاره شناس و فیلسوف بود. او بین سال های 350 تا 370 پس از میلاد در اسکندریه به جهان آمد، زمانی که مصر یکی از استان های امپراتوری روم شرقی محسوب می شد. او به عنوان اولین زن تاریخ شناخته می گردد که زندگی خود را به طور حرفه ای صرف علم نموده است، آن هم در دوره ای که بیشتر زنان به تحصیلات دسترسی نداشته اند.

پدرش، تئون که ستاره شناس و مدیر کتابخانه معروف اسکندریه بود همه کوششش را کرد تا او از بهترین اساتید اسکندریه علم بیاموزد.

بیشتر آثار علمی هیپاتیا از بین رفته اند، اما بسیاری از پژوهشگران امروزی معتقدند کار های مهمی انجام داده، چون سایر دانشمندان به طور گسترده در خصوص آن ها نظر داده اند. تا جایی که می دانیم او رساله ای در رابطه با قوانین ستاره شناسی نوشته. هیپاتیا همچنین چندین جدول نجومی ترسیم نموده و تفسیر هایی هم درباره بعضی متون کلاسیک نوشته است.

اما زندگی هیپاتیا پایانی غم انگیز داشت. اختلافات او با اسقف اسکندریه باعث شد در نهایت به دست گروهی از اوباش مسیحی به قتل برسد. نزدیک به دو هزار سال بعد، هیپاتیا به نمادی برای حقوق زنان و منبع الهام جنبش فمینیستی تبدیل شد.

ریچولی در 1651 اسم هیپاتیا را روی یکی از دهانه های سطح ماه گذاشت، اما در 1973 اتحادیه بین المللی ستاره شناسی نام او را به دهانه ای کوچک تر در جنوب غربی دریای آسایش منتقل کرد. این دهانه همچنان یکی از معدود دهانه های نامگذاری شده با اسم مونث است که در نیمه پیدای ماه واقع شده است.

آنتونیا کائتانا د پایوا پریرا موری که با نام کوتاه تر آنتونیا موری هم شناخته می گردد، ستاره شناس آمریکایی و یکی از بهترین های نسل خود بود. او یکی از اعضای گروهی موسوم به رایانه های هاروارد بود که از ستاره شناسان و به اصطلاح رایانه های انسانی (محاسبه گر) زن تشکیل می شد.

موری اولین کسی بود که روی ستاره های دوقلو مطالعه کرد. ستاره های دوقلو یک جفت ستاره بسیار نزدیک به هم هستند که از زمین و با چشم غیر مسلح نمی توان آن را تشخیص داد. او علاوه بر این سیستمی برای اندازه گیری طیف پرتو های الکترومغناطیسی ستاره ها ابداع کرد که انجمن بین المللی ستاره شناسی هنوز هم از آن استفاده می نماید.

آنتونیا موری در نیویورک به جهان آمد، اما به احترام مادر عظیم مادری اش (آنتونیا کائتانا د پایوا پریرا گاردنر دریپر)، دختر یک پزشک دربار اهل پرتغال که برای فرار از جنگ های ناپلئون به برزیل گریخت، به این اسم نامگذاری شد.

اتحادیه بین المللی ستاره شناسی بعد از مرگ آنتونیا در 86 سالگی دهانه ای در مجاورت دریاچه رویا ها را موری نام گذاشت. این دهانه در نزدیکی لبه شمال شرقی نیمه پیدای ماه واقع شده است.

کالپانا چاولا، اولین زن اهل هند است که به فضا سفر نموده است. این یکی از جملات معروف اوست: مسیری که رویا ها را به موفقیت پیوند می زند قطعا وجود دارد. باشد که بصیرت یافتن آن، شهامت قدم گذاشتن در آن و عزم دنبال کردن آن را داشته باشید.

چاولا یا آن طور که خانواده اش صدایش می کردند، مونتو در هند به جهان آمد و از همان سنین کم شیفته پرواز بود. خانواده او می گویند وقتی سه سال داشته کالپانا را به عنوان اسم رسمی اش انتخاب نموده که به معنای تخیل است.

او یکی از اولین زنانی بود که در رشته مهندسی هوانوردی از کالج مهندسی پنجاب فارغ التحصیل شد و در 1982 برای ادامه تحصیل به آمریکا نقل مکان کرد. او آنجا دو مدرک کارشناسی ارشد و یک مدرک دکترای مهندسی هوافضا گرفت و به ناسا پیوست.

او برای اولین بار در 1997 به عنوان فضانورد و مهندس با شاتل فضایی کلمبیا به فضا سفر کرد و کنترل بازوی روباتیک این فضاپیما را برعهده داشت. چاولا یکی از 7 نفری بود که در فاجعه فضاپیمای کلمبیا در سال 2003 جان خود را از دست دادند. طی این حادثه فضاپیما هنگام ورود دوباره به جو زمین مکوششی شد.

دهانه ای که نام او رویش گذاشته شده در نیمه پنهان ماه و در مجاورت دهانه ال. کلارک، یکی دیگر از فضانوردانی که در فاجعه فضاپیمای کلمبیا جان باخت، واقع شده است.

روز یکم فوریه 2021، آنی جین ایزلی به آخرین زنی تبدیل شد که یکی از دهانه های روی سطح ماه به اسمش نامگذاری شده است. ایزلی یکی از اولین آمریکایی های آفریقایی تبار بود که به عنوان مهندس کامپیوتر در ناسا کار می کرد، زمانی که این آژانس هنوز ناکا (کمیته رایزنی ملی هوانوردی آمریکا) نام داشت. او ریاضی دانی بود که بعد ها دانشمند هوافضا شد.

اما به عنوان یک کودک، دستیابی به تحصیلات خوب برای ایزلی کار آسانی نبود. او پیش از جنبش حقوق مدنی آمریکا در جنوب این کشور به جهان آمد، وقتی در مدارس و دانشگاه ها تفکیک نژادی اعمال می شد. مادر ایزلی دخترش را به بلند پروازی تشویق می کرد، اما به او می گفت باید سخت تر کار کند، چون کیفیت آموزش در اغلب مدارس مخصوص بچه ها آفریقایی آمریکایی پایین بود.

نوشتن یک کد کامپیوتری، تحقیق روی انرژی های جایگزین و یاری به فراهم سازی مبانی فناوری برای پرتاب های فضایی در آینده از جمله کار هایی بود که ایزلی طی 34 سال فعالیت در ناسا انجام داد. او در طول زندگی خود برای تشویق دانشجویان اقلیت های قومی و زنان به اشتغال در حوزه علم، فناوری، مهندسی و ریاضی کوشش کرد و در جهت برطرف تبعیض در درون ناسا کوشید.

دهانه ای که در ماه به نام او ثبت شده بسیار کوچک (کمتر از 10 کیلومتر عرض) است و در نیمه پنهان ماه واقع شده است. ایزلی به کار گروهی اعتقاد زیادی داشت و بیشتر اوقات همکارانش را تحسین می کرد.

در صفحه ویژه او در وبسایت ناسا این جمله نوشته شده است: بیشتر کسانی که او را می شناسند خواهند گفت تنها با فعالیت هایش تفاوت ایجاد نمی کرد. انرژی و دید مثبت او بود که به شدت مرکز تحقیقاتی را تحت تاثیر قرار می داد.