شهرام مکری: سینمای تجربی از خطر حاکمیت مخاطب بر سینما می کاهد - مجله جگوار

به گزارش روابط عمومی انجمن سینمای جوانان ایران، نشست برخط فرضی انجمن سینمای جوانان ایران با حضور شهرام مکری و اجرا و کارشناسی تی یام یابنده به موضوع فرم و چرایی ساختن فیلم تجربی اختصاص یافت.

مکری در ابتدای این نشست گفت: علاقه من به سینما مثل بسیاری از هنرمندان دیگر به آثار کلاسیک بازمی گردد و به وسیله تماشای فیلم به سینما جذب شدم و جز دسته افرادی نبودم که برای بیان ایده ها و نقطه نظراتشان به مدیوم سینما وارد شده اند. این دسته اگر فیلم نسازند، نقاشی می کشند یا شعر و کتاب می نویسند. اما من که جز دسته اول هستم، هیچ ایده و تصوری ندارم که در صورت فیلم نساختن چه کار دیگری می توانم انجام دهم.

این کارگردان ادامه داد: علاقه جدی من به سینماگر شدن به دوران پست مدرنیسم سینما باز می گردد و جریاناتی مانند آزاد شدن ویدیو در ایران و تماشای حجم زیادی از آثار سینمایی هم باعث این علاقه مندی شد تا دستور زبان سینما را بیاموزم. جهتی را که انتخاب و دنبال کردم، در دانشگاه هم ادامه دادم.

مکری گفت: امروز از دوران پساپست مدرنیسم حرف می زنیم و برای آموزش سینمای کلاسیک باید به مطالعه تاریخ سینمای جهان بپردازیم. اما یکی از مفاهیمی که این روزها در هنر با آن روبرو هستیم مقوله بی تاریخ بودن هنر و سینما است. در این عصر، ابتدا به یک اندیشه فکر می کنیم و بعد به جست و جوی قواعد آن تئوری در تاریخ می پردازیم و در حوزه مورد احتیاج خودمان دانش و آگاهی مان را افزایش می دهیم.

حاکمیت مخاطب در هنر، آن را به واهمه می اندازد

این کارگردان اعلام کرد: به یاد داشته باشیم قبل از این که یک عکس، بیانگر یک مفهوم باشد، کاغذی است که شما ترکیب رنگ و نور را در آن می بینید. این تلقی بیانگر مفهوم فرم در سینما است و در زبان فیلم مورد توجه قرار می گیرد. پس وقتی راجع به مفهومی چون فرمالیسم صحبت می کنیم باید برای مختصات مبدا تعریفمان شرح ارائه دهیم. این درست است که همه آثار سینمایی، فرم مخصوص به خود را دارند اما زمانی که درباره مفهوم فرمالیسم صحبت می کنیم، مرجع صحبتمان به جریانی هنری در جواب امپرسیونیسم انتزاعی است.

مکری خاطر نشان کرد: مفهومی داریم به نام زامبی گری در فرمالیسم، این مفهوم یعنی وقتی ایده ای برای اولین بار استفاده می گردد، می توان از آن به اسم یک فرم شورش گر یاد کرد. اما کسانی که بعدها دوباره از آن فرمی که قرار بود در مقابل جریان قرار بگیرد، استفاده می نمایند، آن فرم را به بخشی از بازار تبدیل می نمایند و مثل زامبی تکثیر می نمایند. از این رو حاکمیت مخاطب در هنر، می تواند اتفاق ترسناکی باشد و من را به واهمه می اندازد.

کارگردانماهی و گربه در بخش دیگری از صحبت خود توضیح داد: در حالت معمول ما فیلم را یک شرایط سه گانه آنالیز می کنیم که لایه اول در سینمای داستانی خود ماجرا و قصه و لایه دوم، خلق حس برای قصه است. در لایه سوم هم به قصه، ساختار می بخشیم. باید ببینیم می گردد با اصل تفکیک پذیری، این لایه ها را از هم تفکیک و یا حتی آن ها را جابه جا و یا یکی از آن ها را حذف کرد. این ماجرا در فکر من جرقه ای را ایجاد کرد که با این لایه ها بازی کنم و این تفیک پذیری سینمای تجربی را رقم می زند.

مکری اعلام کرد: به اعتقاد من، ساختن فیلم تجربی به صورت کلی به سینما یاری می نماید. چراکه این ایده را با خود به همراه دارد که دست از ترسیدن برداریم. وقتی یاد می گیریم از ترس دست بکشیم، جهت برای خلاقیت و اتفاقات مجذوب کننده باز می گردد. ما همیشه این چالش را داریم که چطور اثری عامه پسند داشته باشیم که توجه منتقدان و هنرمندان را هم برانگیزاند. به نظرم این ایده، کمی محافظه کارانه است.

کارگردان هجوم در ادامه گفت: یکی از اصول محافظه کاری پایبند بودن به سنت ها و رعایت کردن سلسله مراتب و معین بودن صندلی هر اتفاق و موقعیت است. اما اگر بخواهیم کاری فراتر از حد عادی انجام دهیم باید از نقطه امن خارج شده و بر لبه خط بایستیم. تعبیر من از این نقطه، همان سینمای تجربی و رادیکال است.

سینما تجربی مفاهیم را ابداع و بازآفرینی می نماید

او ادامه داد: سینمای هنری و تجربی، مفاهیم را ابداع و بازآفرینی می نماید و چنین اقدامی به نفع سینمای مرسوم است. زیرا در دل این بازآفرینی ها، مفاهیم جدیدی هویدا می شوند. اما ادامه دادن سینمای تجربی کار راحتی نیست و ممکن است باعث گردد هنرمند در جهت ابداع و بازآفرینی گیر کند.

مکری اعلام کرد: درحالی که سینمای جهان امروزه با مفهوم پول دست و پنجه نرم می نماید و همه مفاهیم آوانگارد و خلاقیت و ابداع را زیر سایه خود قرار داده است و با پوششی به نام مخاطب تقریبا همه آثار را دربرمی گیرد. این مفهوم به ما می گوید که تو هر فیلمی را که دوست داری می توانی بسازی به شرط آن که تماشاگر داشته باشد و درواقع پول همان زیرلایه برای تماشاگر است که آن را خطرناک می دانم.

او گفت: ما پیش تر برای بیان ایده های خودمان فیلم می ساختیم اما امروز تماشاگر فیلم را بر محور خود می چرخاند و ایده خود را بیان می نماید و حتی بدون نظر تخصصی درباره ساختار فیلم اظهار نظر می نماید و این را حق خود می داند. این اتفاق هم از حاکمیت مخاطب بر آثار می آید.

مکری گفت: به همین علت دوباره احتیاج به ارزش گذاری در هنر حس می گردد و ما دقیقا به همین علت باید فیلم تجربی بسازیم. تماشاگر امروز اگر چیزی را نفهمد از آن عصبانی خواهد شد و اثر را نابود می نماید. فیلم تجربی ساختن و استمرار آن در ساخت به مخاطب یادآوری می نماید که می تواند درباره فیلم کتاب بخواند و تفحص کند. از این جهت آثار تجربی می توانند مسئولیتی را به مخاطبان واگذار نمایند که اتفاق مهمی است.

این کارگردان در سرانجام اعلام کرد: مهم ترین وظیفه و کار هنرمندان انتخاب کردن است. یکی از این انتخاب ها تکنیک است. این که برای ساخت یک اثر سینمایی، چه تکنیکی انتخاب گردد، اهمیت زیادی دارد. درباره خودم باید بگویم که به تکنیک علاقه مند هستم. زیرا یکی از ابزارهای پیش برنده سینما است و اگر بخواهم درباره مفهوم فرم در سینما صحبت کنم آن را به مثابه ساختمانی می دانم که با تکان دادن کوچک ترین جزئیاتش تمام آن فرو می ریزد و کارگردان فرمالیست کسی است که اسکلت ساختمان را بیشتر از وسایل و بخش های مختلف درون آن به مخاطب نشان می دهد.

سومین همایش مطالعات فیلم کوتاه تهران به دبیری سعید پورناماعیلی و دبیری علمی احمد الستی 24 آذر 1400 در بخش های مقالات پژوهشی، جستارهای آزاد و ترجمه با موضوع سینمای تجربی برگزار می گردد.