کوه های آتشفشانی ایران - مجله جگوار

کوه های آتشفشانی ایران نیزکم نیستند؛ گرچه خیلی هم فعال نیستند و ما در این قسمت به معرفی این کوه های آتشفشانی برای شما پرداخته ایم تا با آن ها آشنا شوید.

در این مطلب می خوانید :

کوه دماوند

کوه دماوند کوهی در شمال ایران است که با ارتفاع 5610 متر، بلندترین کوه ایران و خاورمیانه و بلندترین قله آتشفشانی آسیا است.از این کوه به عنوان بام ایران یاد می شود.این کوه در قسمت مرکزی رشته کوه البرز در جنوب دریای خزر و از نظر تقسیمات کشوری در استان مازندران و در بخش لاریجان شهرستان آمل واقع شده است که به هنگام صاف و آفتابی بودن هوا، از شهر های تهران، ورامین و قم و بعلاوه کرانه های دریای خزر قابل رؤیت است.

نام این کوه در اساطیر ایران نیز به چشم می خورد و در شاهنامه آمده که ضحاک (پادشاهی ستمگر) در آن به بند کشیده شده است.کوه دماوند در سی ام تیرماه سال 1387 به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در لیست آثار ملّی ایران ثبت شد. بعلاوه کوه دماوند از سال 1381 به عنوان اثر طبیعی ملّی در شمار منطقه ها چهارگانهٔ ارزشمند از نظر حفاظت محیط زیست قرار گرفته است.

این قلّه در 69 کیلومتری شمال شرقی تهران، 62 کیلومتری غرب آمل و 26 کیلومتری شمال شهر دماوند واقع شده است.

رودخانهٔ تینه در شمال، رودخانهٔ هراز در جنوب و شرق و رودخانهٔ لار در غرب این کوه واقع شده اند. رودخانه لار و دیوآسیاب در غرب و رود پنج او (پنج آب) در شرق دماوندکوه جاری است.

مخروط دماوند در مرکز سلسله کوه های البرز بارزترین فعالیت آتشفشانی دوره کواترنر است. به استثنای برخی از فوران های کوچک که اخیرا کشف شد، فعالیت جدیدی شناخته نشده است از این رو به آن آتشفشان نیمه فعال می گویند.

مخروط این قله منظم و روی کوه های فرسایش یافته چهار هزار متری واقع است. دامنه کوه پوشیده از جریان گدازه هایی به وسعت 400 کیلومتر مربع است. جدیدترین گدازه ها در دامنه غربی مخروط قرار گرفته اند و روی همین دامنه است که به طور محلی مخروط هایی از خاکستر وجود دارد.

در ارتفاع 100 متری ضلع جنوبی دماوند گاز هایی نمایان است. ضمن آنکه در دهانه این آتشفشان با 300 متر قطر دریاچه ای پوشیده از یخ وجود دارد.

آتشفشان دماوند از دید زمین شناسی یک سامانه آتشفشانی فعال است، ولی فعالیت آن در حد خروج بخار و گاز و چشمه های آب گرم و بعلاوه برخی از تظاهرات سطحی از نهشته های وابسته به یک سامانه آتشفشانی و بعلاوه اثرگذاری بر فرم و ریخت دره ها و ایجاد لغزش های گوناگون به عنوان اثر های ثانویه بوده است.

دماوند یک آتشفشان خفته است که امکان فعال شدن مجدد آن وجود دارد. در برخی از سال ها از جمله سال 1386 شاهد افزایش خروج دود و بخار هایی از قله بودیم که برخی از شاهدان آن را گواهی بر فعال شدن این آتشفشان پنداشتند، اما در حقیقت در سال های پر بارش با نفوذ آب به درون قله و برخورد سنگ های داغ، جریانی از بخار آب از دهانه قله خارج می شود و چنین به نظر می رسد که فعالیت های آتشفشانی اجرا شده است.

کوه تفتان

تَفتان نام تنها آتشفشان فعال در سراسر ایران است. این کوه آتشفشانی در جنوب شرقی زاهدان و شمال غربی خاش با ارتفاع چهار هزار و 110 متر از سطح دریا واقع شده است.از این کوه به عنوان بلندترین کوه استان نیز از یاد می شود. به قله آتشفشانی این کوه چهل تن می گویند که در نزدیکی خاش واقع شده است.پیکره اصلی آن شامل دو کوه است که از طریق بخش زین مانند و باریکی به هم متصل شده اند. گدازه تفتان مساحتی معادل هزار و 300 کیلومتر مربع را پوشانده و لایه های خاکستر در این آتشفشان کم است.

تفتان در زبان پارسی به معنای مکان گرما است. این آتشفشان فعال است و گاز های گوگرد در دهانه آن منتشر می شوند. کوهنوردان عموما از یال غربی صعود می نمایند که در آن پناهگاه مجهزی ساخته شده است.

از فعالیت های درون آتشفشان ابر سفید و تعیینی تشکیل می شود که از فاصله 100 کیلومتری قابل مشاهده است و چشم انداز یک آتشفشان فعال را به خوبی نشان می دهد. تفتان جزء یک منطقه آتشفشانی است که تا پاکستان شمالی ادامه دارد و به گره آتشفشان کوه سلطان که در پاکستان واقع و اکنون خاموش است تعلق دارد.

اولین فعالیتی که شکل امروزی مخروط شمال غربی آن را درست نموده است باید سنی قبل از دوره پلسیتوسن (از دوران کواترنری از یک هشتم میلیون سال پیش تا 10 هزار سال پیش) داشته باشد. فعالیت های گدازه ای تفتان در دوران کواترنری اجرا شده که شامل گدازه های آندزیتی است که بر روی توف های قبلی ریخته اند.

کوه سبلان

کوه سبلان یا ساوالان پس از دماوند و علم کوه سومین کوه بلند ایران به شمار می آید که در شمال غربی کشور و استان اردبیل واقع است. ارتفاع قله این کوه حدود 4811 متر می باشد که در بالای قله آن هم یک دریاچه کوچک زیبا وجود دارد. این کوه با شماره 12/19496 در لیست آثار طبیعی ملی کشور ثبت شده و سند تملک آن از ارتفاع بالای 3600 متری سبلان به وسعت 6200 هکتار به نام سازمان محافظت محیط زیست صادر شده است.

وجود آبگرم های طبیعی دامنه کوه، پیست اسکی آلوارس و طبیعت زیبای تابستانی گردشگران و مسافران زیادی را به این کوه می کشاند.

این کوه در نزد بومیان و عشایر قداست خاصی دارد وجالب تر اینکه عده ای بر این باورند که کوه سبلان محل بعثت پیامبر ایران یعنی زرتشت بوده و حتی در کتاب چنین گفت زرتشت اثر فردریش نیچه به پایین آمدن زرتشت از کوه سبلان اشاره شده است. لذا برخی این مکان را مکانی مقدس می دانند و حتی برخی از بومیان و عشایر به آن قسم می خورند.

کوه سبلان یک آتشفشان غیرفعال محسوب می شود که آتشفشان های آن هم عبارتند از: سبلان اصلی، سیلان کوچک، کوه سلطان و آغان داغ. در قسمت شمالی و قاعده ای که بلندترین قله سیلان در آن استواقع شده است، دریاچه کوچکی واقع می باشد که به احتمال بسیار زیاد به جای مانده دهانه آتشفشان است. در دامنه جنوبی سبلان هم چشمه های گوگردی پرشماری را می توان مشاهده کرد که درجه حرارت آب آن ها به 40 درجه سانتی گراد هم می رسد و تنها فعالیت آتشفشان خاموش سبلان محسوب می شوند.

کوه سهند

کوه آتشفشانی سهند در شمال شهر مراغه در استان آذربایجان شرقی واقع شده است و ارتفاع آن 3707 متر می باشد. این کوه به سبب وجود انبوهی از گیاهان، چمنزارها، گلزارها و مراتع چهره بسیار زیبایی پیدا نموده و به عروس کوه های ایران معروفیت یافته است.شقایق های صحرایی و آلاله های روییده شده در دامنه های این کوه و گونه نادر لاله واژگون چشم انداز ای تماشایی را پیش چشم هر بازدید نماینده ای قرار می دهد.پرندگان بومی و مهاجر، پستانداران متعدد و گونه های متنوع و نادر آبزی نیز در این کوه و دامنه هایش زندگی می نمایند و بر زیبایی آن می افزایند. علاوه بر این زیبایی ها، کوه سهند یکی از عوامل رونق کشاورزی، دامداری و کندوداری در این منطقه به شمار می رود.

در رشته کوه سهند 17 قله با ارتفاع بیش از 3000 متر وجود دارد که بلندترین آن ها با 3707 متر ارتفاع به نام قوچ گلی داغی مشهور است و مرتفع ترین نقطه استان آذربایجان شرقی هم به شمار می آید. برخی دیگر قله های رشته کوه سهند عبارتند از: سهند، جام، سلطان، دمیرلی، آغ داغ، موتال داغی، شیرداغی، حرم داغی، گیروداغی، آتاشان، درویش و کمال

آتشفشان بزرگ سهند در 40 کیلومتری جنوب تبریز واقع شده است و با آتشفشان های کوچک تر شمال غرب دریاچه ارومیه و مرکز آتشفشانی ارمنستان که در نزدیکی مرز ایران مستقر می باشد، مرتبط است. مخروط کوه سهند از خاکسترهای فراوانی تشکیل شده و بسیار پهن و گسترده نیز می باشد. در این مخروط دره های تنگی از طریق آب های جاری به وجود آمده است. زمین شناسان بر این باورند که پیدایش آتشفشان های سهند به احتمال بسیار زیاد به تجدید فعالیت های گسل سلطانیه - تبریز که از منطقه سهند گذر می کند، ارتباط داشته است.

براساس تحقیقات زمین شناسان سن مطلق گدازه های گوناگون سهند بین 12 تا 14 میلیون سال تخمین زده شده است. بدین ترتیب می توان نتیجه گرفت که آتشفشان های سهند در چند مرحله دارای فعالیت بوده و در میان این مراحل، یک آرامش نسبی حکم فرما بوده است. زمان آخرین فعالیت این آتشفشان نامعلوم می باشد ولی به احتمال زیاد به دوران هولوسین برمی شود.

کوه بزمان، جوان ترین آتشفشان ایران

کوه بزمان با ارتفاع قله 3490 متر، در جنوب شرقی ایران و استان سیستان و بلوچستان واقع شده است و یکی از کوه های آتشفشانی ایران به شمار می آید. این کوه در شمال چاله جازموریان کویر لوت را از جازموریان تفکیک می کند.

کوه بزمان در 110 کیلومتری شمال غرب ایرانشهر و جنوب غربی قله تفتان استقرار یافته و ارتفاع آن نسبت به اراضی پیرامون خود، 2100 متر است. جریان بزرگ گدازه از دامنه شرقی قله جاری شده است و در دامنه شمالی هم همین جریان گدازه، مخروطی با شیبی تند و بسیار تعیین را به وجود آورده که از آن جریان گدازه با عظمت بسیار زیادی برون آمده است. البته باید به این نکته اشاره نمود که هیچگونه اطالاعات دقیقی در خصوص فوران این آتشفشان وجود ندارد اما قله های این آتشفشان سرشار از انواع بخارهای دی اکسید هستند.

در پیرامون قله اصلی، چندین مخروط کوچک دیگر را هم می توان مشاهده کرد که از گدازه تیره رنگ بازالتی تشکیل شده است. بلندترین قله، مخروطی تازه ساز می باشد که متشکل از قطعات بزرگ گدازه بوده و قطر دهانه آن به حدود 500 متر می رسد. مواد آتشفشانی بزمان منظقه ای با مساحت 1400 کیلومترمربع را پوشانده است و براساس شواهد به احتمال زیاد این کوه، جدیدترین آتشفشان ایران به شمار می آید.

کوه شهسواران

کوه آتشفشانی شهسواران در 110 کیلومتری جنوب شهرستان زاهدان و حدود 60 کیلومتری شمال غرب شهرستان خاش در استان سیستان و بلوچستان، واقع شده است. آخرین فوران این کوه به 12 میلیون سال پیش باز می شود اما در سال های اخیر زمین لرزه هایی در این منطقه رخ می دهد که به عقیده برخی می تواند به این آتشفشان مربوط باشد. برخی کارشناسان نیز این موضوع را رَد می نمایند و همچنان شهسواران را آتشفشانی غیرفعال می دانند.

زمین شناسان زمین شکل گیری آن را مربوط به دوران هولوسین می دانند. البته بر اساس تعریف به مکانی که بیش از 600 متر از سطح زمین ارتفاع داشته باشد کوه می گویند و به کمتر از آن تپه اطلاق می شود. با این وجود کوه یا تپه قلعه حسن علی علی رغم اینکه ارتفاع زیادی ندارد اما بزرگترین دهانه آتشفشانی ایران را به خود اختصاص داده است. در دهانه این کوه آتشفشانی نیز دریاچه نمکی به وجود آمده که زیبایی های خاص خود را دارد

قلعه حسن علی

برای تماشا یکی از کوه های آتشفشانی باید راهی استان کرمان شویم و در نزدیکی راین به جستجوی آن بپردازیم. این کوه آتشفشانی قلعه حسن علی نام دارد و در جنوب شرقی استان کرمان و در کنار روستایی به همین نام واقع شده است.بسیاری می گویند که قلعه حسن علی بزرگترین و جوانترین دهانه آتشفشانی ایران می باشد.

منبع:سیـری در ایـران