گزارش، اصلی ترین مانع پیش روی زبان و الفبای پارسی در تاجیکستان چیست؟ - مجله جگوار

به گزارش گروه بین الملل خبرنگاران، با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، تقریبا تمام کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز سیاست های ملی گرایانه گذر به زبان و الفبای ملی را در پیش گرفتند. در این راستا، بسیاری از کشورها زبان های ملی خود را رسمی اعلام نموده و به مرور زمان اقدام به تغییر الفبا نمودند. در آسیای مرکزی، ترکمنستان و ازبکستان این فرایند را طی نموده، قزاقستان نیز در حال گذار است. با این حال، از سوی تاجیکستان به عنوان یک کشور پارسی زبانِ ایرانی تبار، همچنان حرکتی جدی در این زمینه مشاهده نشده است.

طی سال های پس از استقلال و با رها شدن از دوران سخت و نفس گیر جنگ داخلی و بازسازی پس از آن، دولت تاجیکستان اقدامات متعددی را برای احیاء فرهنگ و هویت ملی تاجیک ها صورت داده است. با این حال به نظر می رسد مادامی که مساله الفبا و خط، به عنوان یکی از عوامل زیربنایی فرهنگ حل نشده است، نمی توان انتظار داشت تحول بنیادین و واقعی به وقوع بپیوندد. چرا که الفبا و خط بازگرداننده تاجیک ها با میراث و گذشته شان است و همچنین پیوند دهنده آن ها به دیگر هم زبانان خود در ایران و افغانستان به حساب می آید. علاوه بر این، با تغییر الفبا، دسترسی به یک حجم وسیع و گسترده از ادبیات مکتوب برای تاجیکان به نحوی فراهم می گردد که حتی می تواند یک جهش اساسی به وجود بیاورد.

با این وجود، و به رغم آن که دولت تاجیکستان با احیاء الفبای نیاکان و اجباری کردن آموزش آن در بعضی پایه های مدارس اقدامات قابل توجهی صورت داده است، اما همچنان شاهد آن هستیم که نتیجه ملموسی در بر نداشته است. تحلیل گرانِ تاجیک یکی از علل این موضوع را حضور و نفوذ زبان و الفبای روسیه با پشتیبانی سیاسی مسکو می دانند.

در حالی که زبان و الفبای تاجیکی به شدت نیازمند سرمایه گذاری، توسعه و تامین زیرساخت ها است، روز گذشته خبری در رسانه های تاجیک مبنی بر تخصیص بودجه 168 میلیون روبلی از سوی روسیه برای توسعه مدارس آموزش زبان روسی منتشر شد. این خبر را ویکتور ودولاتسکی، معاون رئیس دومای دولتی روسیه به خبرنگاران گفته است. وی به همراه ویاچسلاو والادین، رئیس دومای دولتی به دوشنبه سفر نموده است.

ویکتور ودولاتسکی، معاون رئیس دومای دولتی روسیه

پیش از این نیز سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه گفته بود که این کشور در نظر دارد 5 مدرسه روس زبان دیگر در تاجیکستان تاسیس کند. همچنین بیش از 50 معلم آموزش زبان روسی نیز در سال تحصیلی 2018-2019 در مدارس تاجیکستان مشغول به کار شده اند. نخستین گروه معلمین روس زبان در یک جمع 29 نفره ابتدای سال تحصیلی 2017-2018 وارد تاجیکستان شدند. این معلمین در مدارسی در شهرهای دوشنبه، خاروغ، ختلان، سغد و دیگر نواحی تابعه جمهوری، مشغول به تدریس شدند. در حالی که 3 تن از آن ها در همان سال به روسیه بازگشتند، 26 نفر الباقی در این کشور ماندند و در سال تحصیلی بعد نیز 26 معلم دیگر به جمع آن ها افزوده شد.

این برنامه روس ها در حالی است که بیش از 1 میلیون نفر از تاجیک ها به عنوان کارگر مهاجر در روسیه به سر می برند و همچنان زبان روسی به عنوان زبان دوم در تاجیکستان محسوب می گردد. الفبای مورد استفاده در زبان تاجیکی نیز هم اکنون الفبای روسی است.

پیش از این نیز خیرالدین عبدالله، از فعالین تاجیک حوزه زبان و الفبای تاجیکی گفته بود روسیه در حوزه زبان و الفبا، همچنان پیرو سیاست های زمان اتحاد جماهیر شوروی است. وی اظهار داشته بود که پس از هر اقدام دولت تاجیکستان در زمینه احیاء زبان و الفبای پارسی، فشارهایی از سوی روسیه در زمینه های مختلف، به ویژه مساله مهاجرین، بر تاجیکستان وارد می آید تا مانع از این کار گردد.

خیرالدین عبدالله، نویسنده و پژوهشگر تاجیک در حوزه ادبیات و مذهب تاجیکان

نکته دیگری که در خصوص زبان و الفبای پارسی در تاجیکستان جلب توجه می نماید، اشتراک دیدگاه پیرامون آن در میان گروه های مختلف سیاسی است. تقریبا تمام گروه های سیاسی امروز تاجیکستان حداقل در مواضع اعلانی خود حامی بازگشت به الفبای نیاکان هستند و بعضا از سیاست های دولت این زمینه نیز حمایت می نمایند.

به همین دلیل، محی الدین کبیری، رئیس پیمان ملی تاجیکستان نیز در گفت و گوی 17 اکتبر (روز چهارشنبه) با مردم تاجیکستان، در پاسخ به سوالی در این زمینه گفته بود: بحث، سر زبان پارسی نیست، (بلکه) بحث، سر خط پارسی است. چون زبان ما، چه کسی بخواهد یا نخواهد، زبان پارسی است. اینکه این زبان ما را به سه زبان پارسی، دری و تاجیکی تقسیم نموده اند، هیچ معنی ندارد. این یک تقسیم بندی سیاسی است. یک گروه همانطور که برای ما با قلم و روی کاغذ مرز ساختند و ما را مجبور کردند که امروز آن را بپذیریم، برای ما یک زبان سیاسی نیز ساختند که البته ملت و تاریخ آن را قبول ندارد. زبان ما زبان پارسی است با گویش تاجیکی.

کبیری در ادامه با تاکید بر این که هیچ راهی جز بازگشت به خط پارسی برای تاجیکستان وجود ندارد، می افزاید: اگر واقعاً می خواهیم که ملت از این بن بست - بن بست علمی، فرهنگی و تکنولوژی بیرون آید که الآن در آن است، باید خود را از خط امروزه رها کنیم. خط امروزه ما (سیریلیک) و این زبان نیمه تاجیکی، آیا واقعاً ما را به دانش و تکنولوژی مورد نظر می رساند؟ یا به عکس در این بحران بیشتر غوطه ورمان می سازد؟ فکر می کنم راه دیگری (جز بازگشت به خط پارسی) نداریم. چون با خط فعلی (سیریلیک) تنها 9 میلیون تاجیک یا تاجیکستانی سر و کار دارند. پارسی زبان های جهان که شاید حدود 200 میلیون باشند، نمی توانند ما را به این خط بخوانند؛ شاید زبانمان را بفهمند، اما ادبیات ما و کتاب های علمی ما را نمی توانند بخوانند. ما نیز چون اکثرا خط پارسی نمی دانیم، آنها (دستاوردهای پارسی زبان های جهان) را نمی توانیم بخوانیم. آن سیصد چهارصد میلیون روس زبان که خط ما مانند آن ها سیریلیک است هم ما را نمی فهمند، چون زبان مان فرق می نماید. ما باید زبان و خطی را برای خود انتخاب کنیم که حداقل 100 میلیون انسان به آن بنویسند و مصاحبه نمایند و علم و دانش معاصر به آن ترجمه شده باشد، دانش فراوری شده باشد، فکر فراوری شده باشد.

محی الدین کبیری، رئیس پیمان ملی

کبیری در پایان با اشاره به شایعاتی که در این زمینه درباره ایران و ایران گرایی مطرح می گردد، تصریح می نماید: کسی که تاجیک است، کسی که یک مقدار ملتش را دوست می دارد، تاریخش را دوست می دارد، حتی او اگر از ایران امروزه هم خوشش نمی آید و به زبان پارسی هم چندان روی خوش نداشته باشد، باید که یکی از این زبان ها را انتخاب کند. نزدیکترین این زبان ها برای ما تاجیک ها خط و زبان پارسی است. چون هم زبان خودمان است، هم خطی است که ما بیش از هزار سال به آن نوشته ایم و به آن علم آموخته ایم و با آن زندگی نموده ایم. از همه مهم، این خط، خط خودمان است. کسی که می گوید این خط عربی اساس است، او اشتباه می نماید. این خط عربی است که پارسی اساس است. این را هر کسی که کمی با دانش زبان شناسی و خط شناسی آشناست، می داند. پس، این بازگشت به خودمان است.