تاریخ بی خردی را بخوانید تا خردمند شوید!
به گزارش مجله جگوار، تاریخ همان درسی است که خیلی از ما در دوران مدرسه سر کلاس هایش چرت می زدیم و گرچه پر از جذابیت و شگفتی است، آن قدر بر واقعیت متمرکز است که گاهی تحملش را نداریم! درواقع آنچه ما باید از تاریخ بدانیم، تعدادی عدد و رقم و اسم های عجیب و غریب همراه با توضیح فتوحات و جنگ ها نیست. گرچه انسان همواره به دنبال تکامل زندگی خود که چیزی جز زیست اجتماعی نخواهد بود، تکاپو داشته است، در این روند به شکل غریبی همواره دست به بی خردی هایی زده که تاوانش را نسل های بعدی داده اند. در معرفی کتاب این بار به سراغ کتاب تاریخ بی خردی رفته ایم.
تاریخ بی خردی، از گذشته تا امروز، برای فردا!
راهگشای ما نه غرور و افتخار به بزرگان حکومت و سرزمین ها، بلکه مطالعه آن چیزی است که آن ها از آن غافل بوده اند. به این امید که این غفلت گرچه بسیار سابقه دار و تکرارشونده است، جایی و در نقطه ای از حال یا آینده به خاتمه برسد. تاریخ بی خردی قرار است این درس را به ما بیاموزد. کتابی که این هفته پیشنهاد مطالعه آن را داریم، شما را با بی کفایتی های فرمانروایان از گذشته تا امروز آشنا می نماید؛ نه برای تاسف و حسرت، برای بیشتر اندیشیدن. تصویر فردی که روی جلد کتاب با چهره ای مصمم و جدی در حال بریدن شاخه ای است که خودش روی آن نشسته، به خوبی نشان می دهد قرار است چه محتوایی را در کتاب ببینید.
تاریخ آینه ی عبرت ماست و این نقل مشهور را که ملتی که تاریخ خود را نمی شناسد، آینده ای هم نخواهد داشت. همه کمابیش قبول داریم. اما به قول حسن کامشاد، مترجم و پژوهشگر نامدار ایرانی، نوشته های تاریخی به ندرت پرفروش ترین کتاب های سال می شوند. حقیقت این است که تاریخ موضوع موردعلاقه عوام مردم و حتی کتاب خوان ها نیست.
حالا در نظر بگیرید مورخی خوش ذوق و دغدغه مند پیدا گردد که بخواهد مردم را متوجه این بعد مهم از زندگی اجتماعی کند، به دنبال تفصیل نباشد و جاذبه واقعیت تاریخی را از دل آن بیرون بکشد تا عصاره تامل برانگیزی را خوراک مخاطب کند. باربارا تاکمن یکی از این تاریخ نویسان است. او گفته است: من می خواهم خواننده ام صفحه را که برمی گرداند، به آخر برساند. این مقصود موقعی حاصل می گردد که روایت روان پیش برود و فرسوده در بند تحقیق و زیر بار تفصیل به گِل ننشیند. آثار تاکمن به درستی توانسته اند جاذبه رمان را حاصل نمایند و از همین رو کتاب های او همواره جزو پرفروش ها بوده و خوانندگانش روز به روز مشتاق تر و پرتعدادتر شده اند.
تاکمن در کتاب تاریخ بی خردی با زیرعنوان از تروا تا ویتنام می خواهد بگوید: بی خردی از دیرباز مسئله ای مزمن و همه گیر بوده است.، بی خردی زمان و مکان نمی شناسد؛ دنیا شمول است -اگرچه عقاید و عادات هر زمان و مکان خاص، شکلی تعیین به آن می دهد؛ ارتباطی به نوع نظام ندارد: هم سلطنت ممکن است موجد آن باشد، هم حکومت یک اقلیت قدرت طلب (الیگارشی)، و هم مردم سالاری (دموکراسی). ویژه ملت یا طبقه به خصوصی هم نیست. طبقه کارگر و حکومت های کمونیستیِ نماینده آن، همان گونه که تاریخ دوران اخیر به خوبی نشان داد، در مسندِ قدرت بخردانه تر یا کارسازتر از طبقه متوسط عمل نکردند…
اما اشتباه نکنید، این کتاب قرار نیست یک فهرست از ناکامی ها را پیش روی شما قرار دهد و نشسته خارج از گود، ادعا کند اگر فلان فرمانروا یا سیاستمدار چنین و چنان می کرد، علاقلانه تر بود! تاکمن سال ها ریاست انجمن مورخان آمریکا و همچنین فرهنگستان هنر و ادبیات آمریکا را بر عهده داشته و با چنین سابقه ای هرگز چنین سطحی و اکنون زده (پرزنتیستی) به وقایع نگاه نمی نماید. اکنون زدگی (یا پرزنتیسم) که در فلسفه و تاریخ رویکردی مذموم است، به قضاوت وقایع یا اندیشه ها خارج از قالب زمانی و مکانی شکل گیری آن ها می پردازد و همه چیز را با معیارهای امروز می سنجد. واضح است که چنین قضاوتی منصفانه نیست و تاکمن هم چنین نمی نماید.
او برای گرد آوردن مجموعه ای از بی خردی ها از زمان اسب تروا تا جنگ ویتنام، معیارهایی در نظر گرفته که مهم ترینشان پیروی از سیاست های مغایر با منافع خویش است که اتفاقا در سراسر تاریخ فارغ از زمان و مکان، پدیده ای بسیار رایج بوده است. تاکمن ابتدا خرد را داوری بر پایه تجربه و عقل سلیم و اطلاعات موجود تعریف می نماید. در ادامه با مطالعه تاریخ بی خردی احتمالا انگشت بر دهان می مانید که سیاستمداران و حتی قهرمانانی چنین پیشرو چطور به معنای واقعی کلمه این اصل بدیهی رفتار بر پایه خرد را عامدانه زیر پا گذاشته و طبعا شکست خورده اند.
معیارهای تاکمن برای برشمردن بی خردی های تاریخ اول آن است که نه تنها از دید حال به گذشته، بلکه در زمان خود ناقض غرض و در تعارض با اهداف باشد. باربارا تاکمن با آن مورخ انگلیسی که می گوید: هیچ چیز نامنصفانه تر از این نیست که درباره گذشتگان با اندیشه های کنونی داوری کنیم [… و] خردمندی سیاسی قطعا سیار و تغییرپذیر است. موافق است و از دانش خود برای نیفتادن در دام اکنون زدگی استفاده نموده است.
معیار دوم تاکمن این است که در زمان تصمیم گیری، راه دیگری به جز آنچه در نهایت اجرا شده پیش پای حکمرانان موجود بوده باشد. و بالاخره معیار سوم اینکه سیاست موردبحث باید متعلق به یک گروه باشد نه یک فرد حکم ران. به عبارتی اتخاذ این سیاست باید از طول عمر یک انسان بیشتر باشد تا ثابت گردد چنین سیاستی به خاطر مشکل شخصیتی یا استبداد یک فرد صورت نگرفته است. که اگر بخواهیم این نمونه های استبداد فردی را بشماریم، عمرمان برای آنالیز آن ها کفاف نمی دهد!
با چنین دقت و وسواسی، کتاب تاریخ بی خردی در پنج فصل با عناوین پیگیری سیاست های مغایر با منافع خویش، نمونه آغازین: اسب چوبین تروا، پاپ های رنسانس و جدا شدن پروتستان ها، بریتانیا آمریکا را از دست می دهد و آمریکا در ویتنام به خود خیانت می نماید نوشته شده است. کتاب، فصلی هم با عنوان تصاویر دارد که در چاپ انتشارات کارنامه به ترجمه دکتر حسن کامشاد، صفحاتی گلاسه شامل عکس ها و نقاشی هایی از وقایعی است که تاریخ بی خردی به آن پرداخته است. به جز جذابیت تصاویر، توضیحات آن ها این فصل کتاب را بسیار جالب توجه نموده است.
کتاب تاریخ بی خردی در نهایت به یک امر بدیهی می پردازد: هیچ انسانی دور از خطا نیست و آنچه او را به کام شکست می کشد، اتفاقا توهم بی خطایی و مطلق بودن قدرت و اختیارش است. به این توهم، تاکمن عنوان خشک مغزی و در فصل خاتمهی کتاب، عقل ستیزی را اطلاق نموده است. نمونه اولی که برای اثبات این موضوع در کتاب طرح شده، مثال خوبی برای درک چنین توهمی است. داستان جنگ تروا و آتن را حتما می دانید. جنگی که تروا مسلما پیروز آن بود اما فرمانروایان تروا ناگهان با توهم ثبات پیروزی و قدرت اختیار خود، دیگران را فاقد اختیار و کمتر از آنچه هستند تصور کردند و اسب چوبی معروف را به باروی خود راه دادند. در نتیجه ناگهان با این شوک روبه رو شدند که اسب چوبی گگردده شد و سربازان آتنی حمله ور شدند. فوقع ما وقع! فرمانروایان تروا به هر دلیل که بگیریم، باید بدگمان بودند که حقه ای در کار یونیان است؛ پس چرا با وجود این، آن اسب چوبی مشکوک را به دورن باروی خود کشیدند؟ این در حالی ست که راه بسیار ساده و منطقی تر نپذیرفتن اسب چوبی بود…
کتاب تاریخ بی خردی نوشته باربارا تاکمن با ترجمه حسن کامشاد توسط نشر کارنامه به چاپ رسیده که می توانید آن را از سایت خبرنگاران خریداری کنید:
منبع: دیجیکالا مگ