ظرفیت ناشناخته صکوک در ایران، رایزنی برای انتشار صکوک در مالزی و لوکزامبورگ - مجله جگوار

با تور مالزی ارزان از توسعه یافته ترین کشور شرق آسیا دیدن کنید.

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرنگاران ، اکنون مسئله تامین اقتصادی یک چالش بزرگ برای بنگاه های تولیدی محسوب می گردد. با توجه به رکود بازار، بازپرداخت تسهیلات بانکی برای تولیدنمایندگان با دشواری همراه است. در این میان تعدادی ابزارهای های تامین اقتصادی پرسود و بی خطر برای شرکتها وجود دارد که متاسفانه ناشناخته مانده است. اوراق بهادار اسلامی(صکوک) به عنوان یک ابزار اقتصادی- اسلامی پرسود یکی از این ابزارها است. در همین باره گفت و گویی داشته ایم با مجید پیره کارشناس مسئول مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار .

خبرنگاران: درباره صندلی و تاریخچه اوراق بهادار اسلامی(صکوک) در ایران شرح دهید؟

صکوک تقریبا سه دهه است که به صورت جدی و رسمی وارد ادبیات جهان اسلام شده و خود صکوک اوراق بهاداری است که مبتنی بر شریعت می باشد و این اوراق بهادار امکان سرمایه گذاری براساس شریعت اسلام را فراهم نموده است.

در ایران تجربه خوبی از انتشار صکوک داریم و اوراق مشارکت ما به عنوان قدیمی ترین نوع صکوک در ایران منتشر شده است. اولین اوراق مشارکت در سال 1373 توسط شهرداری تهران برای تامین اقتصادی پروژه نواب منتشر شد و در سال 1389 دومین نوع صکوک به نام اوراق اجاره مطرح شد و در سال 1391 هم سومین نوع صکوک که مرابحه نامیده می گردد نیز مطرح شد و این پروسه همچنان در حال گسترش است.

خبرنگاران: صکوک نامی بین المللی برای این اوراق است؟

صکوک در بازارهای اقتصادی اسلامی جهان با همین نام شناخته می گردد ولی در ایران چون اوراق مشارکت سابقه انتشار خوبی داشت و به نام اوراق مطرح شده بود نهاد ناظر بورس تصمیم گرفت به جای کلمه صکوک از اوراق استفاده کند. بنابراین در ایران اوراق اجاره و مرابحه و... منتشر می گردد.

خبرنگاران: انواع صکوک در مقایسه با بازار سهام در بورس چه تفاوتهایی با یکدیگر دارد؟

برخی از انواع صکوک مثل صکوک اجاره درآمدی با نرخ ثابت دارد ولی در بازار سرمایه سهام، ابزاری با سود انتظاری و غیرثابت هستند و ابزاری است که دارای نرخ بازده انتظاری و مناسب سرمایه گذاران ریسک پذیر می باشد. به همین ترتیب برخی از انواع صکوک ریسک دارند مثل اوراق مشارکت، اوراق مضاربه و... و برخی از انواع صکوک مثل مرابحه و اجاره در مقایسه با آنها برخی از ریسک ها را ندارند و این فقدان ریسک نیز براساس موازین شرعی است.

خبرنگاران: چگونه ریسک صکوک اینچنین کاهش پیدا نموده و اوراقی مطمئن برای سهامداران شده است؟

اینکه ما می گوییم ریسک ندارد بدین معنا نیست که کاملا بدون ریسک است بلکه منظور آن است که نسبت به سایر اوراق ریسک کمتری دارد. در اوراقی مثل اجاره ریسک فی الواقع وجود دارد ولی نهاد ناظر بازار سرمایه به وسیله سازوکارهایی مثل ضمانت، بخش مهمی از ریسک را برای سرمایه گذار از بین برده است و در واقع ریسک به ضامن ها و سایر نهادها انتقال داده شده است.

خبرنگاران: آیا صکوک بر اساس موازین شرعی و مدلهای معاملاتی اسلامی است؟

بله؛ متولی حوزه مسائل شرعی در بازار سرمایه، نهادی به نام کمیته فقهی سازمان بورس است و مباحث مربوط به صکوک به تایید کمیته فقهی رسیده است. طبق قانون و به طور پیش فرض بورس و سایر نهادهای اقتصادی ما باید مطابق با شریعت باشد و به همین خاطر اگر اوراقی به نام صکوک منتشر شده است ملاحظات شرعی در خصوص آنها آنالیز شده است.

صکوک در مالزی، اندونزی، انگلیس، ترکیه، امارات، قطر، آمریکا و... منتشر می گردد.

خبرنگاران: صکوک در جهان در چه کشورهایی منتشر می گردد؟ و چه کشوری در این حوزه حرف اول را می زند؟

نظام اقتصادی در بسیاری از کشورهای جهان که اسلامی و غیراسلامی می باشد و از آنجا که مسلمانها به دنبال یافتن حوزه سرمایه گذاری براساس شریعت هستند بنابراین صکوک در کشورهایی مانند مالزی، اندونزی، انگلیس، ترکیه، امارات، قطر، آمریکا و... در میان مسلمانهای این کشورها بسیار شناخته شده می باشد.

در حال حاضر قویترین کشور جهان در حوزه صکوک مالزی است با انتشار حجم حدود 140 میلیارد دلار در سال، بالاترین رتبه صکوک را به خود اختصاص داده است. عربستان، امارات و ایران در رتبه های بعدی جای گرفته اند. اما مالزی با فاصله چشمگیری با دیگر کشورها واقع شده است و بعید است ظرف سه تا چهار سال آینده کشوری بتواند جای او را بگیرد.

خبرنگاران: مالزی چگونه به وسیله صکوک به درآمد و توسعه بالایی دست یافته است؟

نکته جالب آن است که حجم زیادی از انتشار صکوک در مالزی توسط شرکتهای خارجی انجام می گردد یعنی خیلی از صکوک متعلق به شرکتهای مالزی نیست بلکه مثلا شرکتی در دبی صکوک خود را در مالزی منتشر می نماید و تامین اقتصادی خود را به وسیله انتشار صکوک در مالزی انجام می دهد و علت این امر هم فرآیند آسان و بوروکراسی و هزینه کم در انتشار صکوک در کشور مالزی است و نیز ارز قوی و خوب مالزی (رینگیت) نیز در این قضیه مزید علت شده است.

خبرنگاران: چرا شرکتهای ایرانی از بازار صکوک مالزی برای تامین اقتصادی خود استفاده نمی نمایند؟

متاسفانه ایران رابطه کمی با بازار اقتصادی اسلامی مالزی دارد. بحث تحریمها در این قضیه موثر بوده است و به تبع آن انتقال پول در سالهای گذشته با مشکل روبرو بوده ولی الان این مشکل تا حدودی برطرف شده است. مسئله ای که تا الان وجود دارد آن است که عمده شرکتهای ایرانی اطلاع لازم در رابطه با تأمین اقتصادی از محل انتشار صکوک در بازارهای بین المللی را ندارند.

متاسفانه ظرفیت صکوک برای اکثر شرکتهای داخلی ناشناخته است

با موسسه های مشاوره بین المللی رایزنی نموده ایم تا در مالزی و لوکزامبورگ صکوک منتشر کنیم

خبرنگاران: چرا شرکتها از ظرفیت تامین اقتصادی به وسیله بازار صکوک مالزی ناآگاه اند؟ برای برطرف این موانع تدبیری شده است؟

درست است که ارزآوری می تواند داشته باشد ولی ارزبری هم تا حدودی دارد. انتشار در مالزی چون براساس ریال ایران نمی تواند باشد بنابراین این انتشار باید براساس دلار یا یورو یا رینگیت صورت بگیرد. بازار مالزی برای استفاده از شرکتهای ایرانی مناسب است ولی متاسفانه این امر برای اکثر شرکتهای ما ناشناخته است. اخیرا مذاکراتی با موسسه های مشاوره بین المللی اجرا شده که وظیفه آنها تسهیل فرآیند انتشار صکوک در مالزی و لوکزامبورگ است. البته موانعی هم در اجرا به دلیل عدم تجربه کافی وجود دارد که بنده نسبت به برطرف آنها امیدوار هستم.

خبرنگاران: لوکزامبورگ یک کشور اروپایی است. چرا اوراق بهادار اسلامی و صکوک منتشر می نماید؟

قابل ذکر است در حوزه اروپا نیز لوکزامبورک بازار قوی صکوک را در اختیار دارد. لوکزامبورک یک بازار جداگانه ای تحت عنوان بازار اقتصادی - اسلامی (صکوک) ایجاد نموده که هم برای مسلمانان و هم غیرمسلمانان قابلیت خرید و فروش در آن مهیا است. ولی طبیعتا مسلمانها در ابزار غیراسلامی سرمایه گذاری نمی نمایند چون در بسیاری از آنها ربا وجود دارد. بنابر این در حوزه اروپا از فقهای شریعت استفاده نموده اند تا بتوانند بازار اقتصادی اسلامی قدرتمندی را در کشورهای خود راه بیندازند.

انگلیس برنامه بلندمدت دارد که بازار اقتصادی - اسلامی جهان را به درون خود منتقل کند

خبرنگاران: در خصوص نفوذ گسترده اوراق بهادار اسلامی در بازار اروپا و آمریکا بیشتر شرح دهید؟

انگلیس نیز برنامه بلندمدت دارد که بازار اقتصادی اسلامی جهان را به درون خود منتقل کند. یعنی وضعیت را به گونه ای کند که مسلمانها برای سرمایه گذاری در صکوک از بازار لندن اقدام به خرید و سرمایه گذاری در صکوک بنمایند.

خبرنگاران: آیا نرخ سود بانکی در رقابت با صکوک است و جلوی رشد آن را گرفته است؟

نرخ سودهای مختلف در بازارهای اقتصادی مثل سپرده بانکی، اوراق مشارکت، نرخ اجاره بها، نرخ طلا و ارز و نرخ تسهیلات بانکی در رقابت با صکوک قرار دارند و بر یکدیگر تاثیر می گذارند. وقتی در شبکه بانکی نرخ سود سپرده ها در بانک پایین بیاید به طبع آن نرخ سود اوراق مشارکت نیز تحت تاثیر قرار می گیرد.

خبرنگاران: درباره تفاوت های اوراق مشارکت و صکوک بیشتر شرح دهید؟

اوراق مشارکت یک نوع صکوک است که براساس عقود مشارکتی تدوین شده است ولی صکوک انواع مختلفی از عقود مانند اجاره، مرابحه و مضاربه و... را شامل می گردد که تفاوتهایی با یکدیگر دارند. مثل آنکه اوراق مشارکت نرخ سود متغیر دارد ولی در طرف مقابل برخی از صکوک مثل اجاره و مرابحه نرخ سود ثابت دارند.

اوراق مشارکت یک نوع صکوک است ولی اوراق مشارکتی که براساس عقد مشارکت است و با صکوک مضاربه که براساس عقد مضاربه است متفاوت است. البته مضاربه یکی از انواع عقود مشارکتی است اما نوع قراردادها در این صکوک با هم متفاوت است و در نتیجه طراحی آنها متفاوت از یکدیگر خواهد بود.

احکام شرعی هر یک با یکدیگر متفاوتند و در واقع این صکوک مشکل شرعی ندارند مثلا در صکوک اجاره سرمایه گذار صاحب قسمتی از دارایی می گردد ولی در اوراق مشارکت سرمایه گذار با سایرین در دارایی موضوع اوراق شریک می گردد.

در اوراق مشارکت چیزی به نام سود ثابت نباید وجود داشته باشد

خبرنگاران: متاسفانه گاهی شاهد آن هستیم که در اوراق مشارکت بر خلاف موازین شرعی سود ثابت پرداخت می گردد؟

در اوراق مشارکت چیزی به نام سود ثابت نباید وجود داشته باشد اما عملاً اگر سود ثابت پرداخت شده متاسفانه انحراف از قانون انجام شده است و نمی بایست به این شکل باشد. ولی در خیلی از موارد نرخ واقعی مشارکت همان بوده است که در ابتدا به هنگام خرید به مشتری گفته شده است. نهاد ناظر باید نظارت کامل داشته باشد که سود واقعی مدنظر گرفته و پرداخت گردد و در همه موارد نمی توان گفت که انحراف در مشخص سود اوراق مشارکت وجود داشته است.

خبرنگاران: آیا امکان رخ دادن سفته بازی در صکوک وجود دارد؟

در خصوص سفته بازی در بورس، بهتر است از تعبیر دیگری تحت عنوان بورس بازی استفاده کنیم و این بورس بازی می تواند دو بُعد منفی و مثبت در بازار سرمایه ایفا نماید. بُعد منفی آن است که بخشی از سرمایه گذاران با یکدیگر تبانی نمایند که خرید و فروش صوری و غیرواقعی انجام بگردد تا قیمت آن سهم بالا و پایین بگردد که این کاملا مخرب است و سازمان بورس موظف است که از آن جلوگیری کند.

اما بُعد مثبت آن ورود نقدینگی به بازار بورس به منظور افزایش نقد شوندگی محصولات است. نقد شوندگی بسیار مهم است زیرا سرمایه گذاری که در بورس ابزاری را می خرد اگر نقدشوندگی نداشته باشد در واقع نمی تواند دوباره پولش را پس بگیرد. بنابراین بُعد مثبت سفته بازی و بورس بازی می تواند در اینجا یاری کند و با ایجاد نقدشوندگی اطمینان خاطر را برای سرمایه گذار به وجود بیاورد.

بنابراین سرمایه گذار در بازار سرمایه می تواند براساس مبانی شرعی سهم یا صکوک خود را قبل از سررسید به شخص ثالثی واگذار کند و این نوع قابلیت نقدشوندگی مزیت محسوب می گردد. زیرا نقدشوندگی را برای سرمایه گذار در پی دارد.

خبرنگاران: برای اینکه صکوک به عنوان یک ابزار اقتصادی- اسلامی پرسود بیشتر در ادبیات اقتصادی کشورمان جای بگیرد باید چه کار کرد؟

در حال حاضر بازار صکوک در ایران راستا طولانی را تا رسیدن به نقطه مطلوب پیش رو دارد. البته اقدامات بسیار خوب و قابل توجهی اجرا شده است. در این حوزه یکی از نقاط اصلی، فراهم آوردن تنوع لازم و کافی و تعمیق بازار صکوک ایران است که این مسأله نیازمند ارائه آموزش و فرهنگسازی برای شرکتهای مختلف است.